تحلیل همدیدی توفان حاره ای گونو و تاثیر آن بر جنوب شرق ایران

ابرتوفان گونو یکی از قوی ترین چرخندهای حاره ای در دریای عرب است که پس از توفان کشنده و بسیار مخرب کاترینـا (در 23 اوت تا سوم سپتامبر در خلیج مکزیک در 2005 ) در 2007 رخ داده است. با ایـن حـال افـراد کهنـ سال هرمزگـان از وقوع چرخند مشابه گونو در 1977 صحبت می کنند که اطلاعات معتبری از آن در سازمان هواشناسی ایران موجود نیست. جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره تحلیل همدیدی توفان حاره ای گونو و تاثیر آن بر جنوب شرق ایران با مطالعات ژئوفیزیک در آسیا ژئوفیزیک تماس بگیرید.

تحلیل همدیدی توفان حاره ای گونو و تاثیر آن بر جنوب شرق ایران

هدف از این پژوهش بررسی ویژگی های توفان های حاره ای، شناخت عوامل هم دیدی و دینامیکی موثر بر شکل گیری توفـان گونـو و تـاثیر آن بـر جنوب و جنوب شرق ایران است. نقشه های مورد بررسی در این تحقیق از پایگاه NCAR/NCEP گرفته شده است.

محـدوده مـورد بررسی نیز از طول جغرافیایی صفر تا 90 درجه شرقی و عرض صفر تا 70 درجه شمالی است.

بررسی نقشه های سطح زمین

بررسی نقشه های سطح زمین مربوط به روزهای اول تا هشتم ژوئن 2007 نشان می دهد که در ابتدا مسیر حرکت این وافشار حاره ای به سمت شبه قاره هنـد بـوده اسـت. ایـن وافشاری در روز سوم ژوئن (روز دوشنبه 14 خرداد 1386 ) با تقویت روي دریاي هند به توفان حاره ای تبدیل شده است .

در این روز توفان با کسب رطوبت از دریاي عمان و خلیج فارس در بخش هرمزگان و سیستان و بلوچستان شرایطی را فراهم آورده است که هوای مرطوب غیراشـباع در قـسمت پایین جو و هواي خشک در ترازهاي بالای آن قرار داشته باشد.

نقشه های سطح زمین

در این حالت توفان ضمن پیـش روی روی خـشکی بـه مـانع پـستی و بلندی زاگرس جنوبی برخورد کرده و مجبور به صعود از آن شده است . در واقع با ایجاد حالت ناپایداری همرفتی یا پتانـسیلی ، شـرایط براي تشکیل ابر کومه ای بارا و وقوع توفان تندری مساعد شده است.

این شرایط بارش را در روزهای هفتم به بعد در برخـی از شـهرها به د نبال داشته است .

بندر جاسک در استان هرمزگان

بندر جاسک در استان هرمزگان بر اثر این توفان منطقه بحران زده اعلام شد. ریزش هوای سرد به پـشت توفـان از راه زبانه واچرخند اسکاندیناوی روی روسیه سفید (شمال دریای سیاه) نیز به تقویت بیشتر توفان کمـک کـرده اسـت.
در روز هفـتم واچرخند اروپایی نسبت به روز قبل تضعیف شده در نتیجه هسته توفان نیز جهت جنوب شرقی -شمال غربی به خود گرفته و با تنـدی نصف النهاری هشت متر بر ثانیه بعد از ورود به جنوب شرق ایران با عبور از روی سواحل جنوبی ایران از سمت جنوب وارد کشور شـده است.

طی حرکت روی ناهمواری هاي مناطق هرمزگان

سپس طی حرکت روی ناهمواری های مناطق هرمزگان، سیستان و بلوچستان و کرمان (جنوب رشته کوه هاي زاگرس) از شـدت فعالیت این توفان کاسته و سپس محو شده است.

بیشترین مقدار بارش ثبت شده

بیشترین مقدار بارش ثبت شده در روزهای وقوع توفان در جنوب شرق ایران در روز ششم ژوئن مربوط به کنارك و جاسک است که به ترتیب 90 و 78 میلیمتر بوده است . در روز هفتم بیشترین مقدار بارش در ایـستگاه نیک شهر با 120 میلیمتر گزارش شد و در روز هشتم جاسک 59 میلیمتر بارش دریافت کرد.

 مقدمه

چرخندهای حاره ای سامانه های کم فشاری هستند که معمولاً بر فراز آبهای گرم اقیانوس هاي حاره ای در مناطق بین 5 تا 35 درجه عرض جغرافیای شمالی و جنوبی شکل می گیرند. به علت اهمیت این چرخندها که به شکل توفان های بسیار مخرب ظاهر می شوند تاکنون تحقیقات متعددی روی این پدیده هواشناختی در نواحی گوناگون دنیا صورت گرفته است.

برای مثال

هار و السبری (1991) با بررسی ویژگی هاي مسیر چرخندهای حاره ای معتقدند که ایجاد آن ها نتیجه واکنش جو به بی هنجاری های کلان مقیاس گردشی است.
شانمیگاسوندرام و همکاران (1999) با بررسی رطوبت توانستند تاثیر ناپایداری همرفتی را در ایجاد آن ها نشان دهند.
مونتگومری و فارِل (1993) اهمیت بالقوه عامل تاوایی زبرین جو را در تشکیل آن ها نشان داده اند.

سینگ و همکاران

سینگ و همکاران (2000) با بررسی تغییر فراوانی چرخندهای حاره ای شمال اقیانوس هند نتیجه گرفته اند که در این مناطق، میزان تغییر حالت پریشیدگی های حاره ای به چرخندهای شدید، روند رو به رشد دارد.

اسلام و پترسون (2008)

اسلام و پترسون (2008)با بررسی چرخندهای حاره ای که وارد خشکی بنگلادش شدند، معتقدند که 70 درصد این چرخندها طی ماه های مه، ژوئن و اکتبر تا نوامبر (قبل و بعد از رویداد مونسون) رخ داده اند.

ورمت (2007)

ورمت (2007) با بررسی منشأ توفان های حاره ای، روند آن ها را با توجه به پدیده گرمایش زمین، رو به افزایش پیشبینی کرده است.
فینک و همکاران (2009) با استفاده از مدل های گوناگون به تحلیل همدیدی و آثار هواشناختی توفان کیریل اروپا (که در ژانویه 2007 رخ داده بود) و تشخیص ارتباط آن با تغییر اقلیم پرداختند.

نتایج حاصل در مطالعات ژئوفیزیک

نتایج حاصل از مدل آن ها نشان داد که وجود پرفشار قوی در اروپا می تواند به باد بسیار شدید و مخربی منجر شود که نه تنها مرکز اروپا، بلکه بخشهای شرقی اروپا را نیز در برگیرد. الرافی و حافظ (2008) با بررسی بی هنجاری میدانهای هواشناسی در شمال آسیا و تصویرهای ماهواره ای این منطقه توانستند تاثیر آن بی هنجاری ها را بر شکل گیری توفان گونو نشان دهند.

جعفری (1388)

جعفری (1388) آن را از دیدگاه های همدیدی و فیزیکی بررسی و همچنین با توفانی که در 6 الی 10 مه 2002 روي دریای عرب شکل گرفت و به سمت شمال غرب حرکت کرد اما به دریای عمان نفوذ نداشت، مقایسه کرده است.

بهرامی (1392)

بهرامی (1392) با استفاده از روش های داده کاوی، تاثیر آنرا بر کمیت های جوی ثبت شده در ایستگاه های سینوپتیکی استان های هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان بررسی کرده است.

توفان گونو

اَبرتوفان گونو یکی از قوی تـرین چرخنـد های حـاره ای در دریای عرب است که پس از کشنده تـرین و مخـرب تـرین توفان کاترینـا (کـه در 23 اوت تـا سـوم سـپتامبر در خلـیج مکزیک در 2005 شکل گرفت ) در 2007 رخ داده است .
از آنجا که در آن زمان هنـوز آثـار تخریبـی توفـان کاترینـا باقی بود وقوع این توفان و مقایسه آن با کاترینا سبب ترس و اضطراب زیاد در مردم منطقه شد.

قطع صدور نفـت

با قطع صدور نفـت از خلیج فارس، نظر افکار عمومی جهان نیز به آن جلب شـد. بـه اسـتناد مــدارک تـاریخی ثبـت شــده در مرکـز توفــان اقیانوس هند، فعالیت چرخند حاره اي از 1970 تا 1999 در دریاي عرب و دریاي عمان گزارش نشده است.

امـا افـراد کهنسال هرمزگان از وقـوع چرخنـد مـشابه گونـو در سـال 1977 صـحبت مـیکننـد کـه اطلاعـات معتبـري از آن در سازمان هواشناسی ایران موجود نیست .

توفان حـاره ای

این توفان حـاره ای در اوایل فصل موسمی اتفاق افتاد و به علت همرفت شدید در شرق دریـای عـرب توسـعه یافـت (فریتـز و همکـاران، (2009) کمینه فشار در مرکز این توفان 920 هکتوپاسکال، و بیـشینه سـرعت آن 240 کیلـومتر در سـاعت بـود.

حرکت توفان های حاره ای

مـسیر حرکت توفان های حاره ای که تا آن زمان در اقیانوس هنـد شکل گرفته بودند به سمت خلیج بنگال بود اما ایـن توفـان با حرکت غیر عادی خود به سمت دریای عرب و سـواحل کــشور عمــان و خلــیج فــارس تغییــر مــسیر داد (حبیبــی و همکاران، 1390)

بررسی مسیر حرکت توفان گونو

روز 27 مــاه مــه 2007 منطقــه گــسترده ای از همرفــت در جنوب شرق دریای عرب شکل گرفت که در روز 31 مـه به شکل یک سامانه کم فـشار در آنجـا ظـاهر شـد. در روز اول ژوئن به یک وافشار (depression ) حـاره ای تبـدیل و در مرکز دریـای عـرب در موقعیـت جغرافیـایی 15 درجـه شمالی و 5/68 درجه شرقی طول جغرافیایی مستقر شد.

روز چهارم ژوئن

در روز چهارم ژوئن چـشم توفـان شـکل گرفـت و بـه سـمت شمال غرب حرکت کرد و در شب چهارم ژوئن به علـت رطوبت زیاد و دمای مساعد سطح آب به یک توفان عظیم تبدیل شد و به رده 5 در مقیـاس سـفیر – سیمپـسون رسـید.

سپس در طی مسیر حرکتش به سمت غرب و شمال غرب در اواخر روز پنجم با ورود به خـشکی روي منطقـه ثـور و سپس مسقط در کشور عمـان، مقـداری ا ز شـدتش کاسـته شد.

علت خـشکی هـوا

به علت خـشکی هـوا، رطوبـت کـم و هـوای در حـال نزول در این منطقـه امکـان تقویـت شـدید آن کـه نیـاز بـه شرایط همرفت بسیار عمیق داشت، فـراهم نـشد (پترسـون، 2007 ) لذا از شدت آن تا حدودي کاسته شد اما بـا ایجـاد بارش هاي سنگین توانست خسارت هاي زیادي به این منطقه وارد کند.

تضعیف توفان

تضعیف توفان با ادامه حرکت آن به سمت شمال و شمال غرب در اواخر روز ششم ژوئـن رخ داد و در ایـن روز به شکل وافشاری حاره ای در سواحل شـمالی دریـاي عمان ظاهر شد (کریشنا و راو، 2008 ). توفان گونو پس از عبور از کشور عمان حرکت خود را به سمت جنوب شرق ایــران ادامــه داد و بــا ســرعت بــسیار زیــادي بــه ســواحل جاسک، کنارک و چابهار رسید (شکل 4)

داده ها و روش تحقیق

در بررسی های همدیدی، هدف یافتن رابطه بـین الگوهـای گردشـی بـا پدیـده هـای جـوی اسـت. بـراي ایـن منظــور نقشه هاي مربوط به توفان گونو از روز شکل گیـری تـا روز اضـــمحلال آن از پایگـــاه NCAR/NCEP گرفتـــه شـــد.

محدوده مورد بررسی در مطالعات ژئوفیزیک آسیا ژئوفیزیک

محدوده مورد بررسی در ایـن تحقیـق از طـول جغرافیـایی صفر تا 90 درجه شـرقی و عـرض جغرافیـایی صـفر تـا 70 درجه شمالی است . کمیت هـای مـورد بررسـی نیـز ارتفـاع ژئوپتانـسیلی و مولفـه نـصف النهـاری بـاد در سـطح 1000 هکتوپاسکال، فرا رفت تاوایی در تـراز 500 هکتوپاسـکال، رطوبت در تراز 700 هکتوپاسـکال، فرارفـت دمـا در تـراز 850 هکتوپاسـکال و تنـدی بـاد در ترازهـای 850 ، 200 و 300 هکتوپاسکال و بارش است.

تحلیل شرایط همدیدي حاکم در روزهاي وقوع توفان

در روز 27 مـه جریـان هـای همرفتـی در ناحیـه وسـیعی از جنوب شرقی دریای عرب شـکل گرفـت کـه در روز 31 همــان مــاه بــه یــک آشــفتگی حــاره ای در فاصــله 645 کیلومتری جنوب مومبـای (بمبئـی ) تبـدیل شـد.

از آنجا کـه شرایط وردسپهر زِبرین و وجود آب هاي گرم سـطح دریـا موقعیت مطلوب براي توسعه را فراهم آورده بـود، بنـابراین در شــرایطی آشــفتگی اولیــه در تــراز پــایین وردســپهر به صورت گردش ثانویه در زیر انتهاي غربی ناوه ترازهـای زِبرین ظاهر شد که در آنجا جریان هاي واگرایی قـوي نیـز حاکم بود

جریـان هـای ترازهـای زبـرین

همـین جریـان هـای ترازهـاي زِبـرین اجـازه رشـد بـه ایـن پریـشیدگی را مـیداد. تـا جـایی کـه هواشناســــی هنــــد در گــــزارش هــــای معــــروف بــــه مطالعات ژئوفیزیک SPECI/METAR خود آن را وافشاری نامید که به سرعت در حال توسعه است و طبق گزارش این سـازمان بـه بیـشینه بــاد h/km 240 در روز ســوم رســید (اطلاعیــه SPECI سازمان هواشناسـی هنـد ).

بررسـی نقـشه هـای سـطح زمـین

بررسـی نقـشه هـای سـطح زمـین مربوط به روزهای اول تا هـشتم ژوئـن 2007 داده شـده در شــکل 6 نــشان مــی دهنــد کــه در روزهــای اول و دوم، مسیرحرکت این وافشار حـاره اي بـه سـمت شـبه قـاره هنـد است به طوري که در اوایل روز دوم ژوئـن مرکـز مـشترك هشدار تایفون (JTWC)از آن بـه نـام توفـان درجـه 2A در 685 کیلومتري جنوب غربی بمبئی یاد کرده است.مطالعات ژئوفیزیک آسیا ژئوفیزیک
ولی در روز سوم ژوئن (روز دوشنبه 14 خـرداد 1386) بـا تقویـت پرفشار واقع در جنوب شبه قاره هند و پیشروي رو به شـمال زبانه آن در غرب هند تغییر مسیر داده و در نتیجه توفـان بـا حرکت به سوي شمال غرب وارد محـدوده جنـوبی دریـاي عمـان شـده اسـت.

نیمـه شـمالی ایـران

در روز چهـارم نیمـه شـمالی ایـران تـا استان های مرکزی تحت تاثیر زبانه واچرخند قوی (با 1032 هکتوپاسکال) مـستقر روی اسـکاندیناوی بـوده کـه باعـث ریزش هوای سرد قطبی روی ایران شده است. در این روز هسـته کم فشـار با 998 هکـتوپاســکال در عـرض N°5/16 و E °63 مستقر شده که زبانه هاي آن از روي کشور عمان تا نیمه جنوبی ایران کشیده شده است .

نزدیک شدن سامانه به آب های سـاحلی جنـوب شـرق ایـران

نزدیک شدن سامانه به آب های سـاحلی جنـوب شـرق ایـران و پاکـستان سـبب توفانی شدن دریا و ابتدا در نزدیکی سـواحل بنـدر چابهـار شد. آسیا ژئوفیزیک بنا به گزارش فرماندار بنـدر کنـارك، چهـار شـناوري کــه در کنــار ســواحل شــهر پهلــو گرفتــه بودنــدمطالعات ژئوفیزیک بــر اثــر خیـزاب هـاي ایـن توفـان (wave swell) یـاموجی کـه در فاصله خیلی دور از منبع خـود ایجـاد شـده باشـد ، در روز چهارم غرق شدند. سپس سرعت امواج کمی کاهش یافت و ارتفاع آن به 5/2 متر رسید.

هسته مرکزی توفان

روز پنجم هسته مرکزی توفان با هم فشار 1000 هکتوپاسکال روی شبه جزیره عربستان و دریاي عرب بسته شده است. مطالعات ژئوفیزیک البته نیمه شمالی ایران همچنان تحت تاثیر واچرخند اسکاندیناوی است. در این روز ارتفاع امواج در دریاي عمان بار دیگر روند افزایشی یافته و به چهار متر رسیده است.

سخنگوی دولت عمان

سخنگوی دولت عمان در روز پنجم ژوئن تندی توفان را 260 کیلومتر در ساعت و از نوع توفان حاره ای درجه پنج براساس جدول سفیر- سیمپسون نامیده است و ارتفاع امواج در ساحل عمان 12 متر اعلام شده است (وبگاه forums ).آسیا ژئوفیزیک

تندی باد توفان بعد از رسیدن به تیزی خشکی شبه جزیره

اما تندی باد توفان بعد از رسیدن به تیزي خشکی شبه جزیره عربستان در شرق عمان (شهر مسقط) در اثر برخورد با سطح خشکی، درون آمیزی با هوای خشک و جدایی از منبع تغذیه رطوبتی تضعیف شد و به 150 کیلومتر در ساعت رسید.مطالعات ژئوفیزیک البته طبق گزارش سازمان هواشناسی عمان مرکز این چرخند حاره اي در دریاي عمان، در فاصله 850 کیلومتري سدح (Sadah)در استان ظفار (Dhofar)عمان قرار داشت )وبگاه qatarliving ).

کمینه فشار این چرخند حاره ای در مطالعات ژئوفیزیک آسیا ژئوفیزیک

کمینه فشار این چرخند حاره ای 920 هکتوپاسکال بود. در روز ششم هسته توفان با تضعیف زبانه پرفشار اسکاندیناوي کاملا جهت جنوبی- شمالی به خود گرفت، در نیمه جنوبی ایران مستقر شد و رطوبت کسب شده از دریای عرب و عمان را از جناح شرقی خود وارد جنوب شرق ایران کرد.

باد نصف النهاری منفی

باد نصف النهاری منفی مشاهده شده در بالاي این محدوده (نیمه شمالی و مرکز ایران) در نقشه سطح زمین روز ششم نشان دهنده غلبه باد شمالی روي این منطقه است. هسته ثانوی واچرخند اسکاندیناوی روی روسیه سفید (شمال دریاي سیاه) با محور غرب به شرق دیده می شود.

که زبانه ای از آن از سمت شمال غرب ایران هوای سرد را به پشت چرخند دریای عرب می ریزد و باعث تقویت هر چه بیشتر چرخند می شود.

سازمان هواشناسی ایران

سازمان هواشناسی ایران پدیده هاي این توفان در آسیا ژئوفیزیک را مواج بودن دریا (با ارتفاع موج 4 تا 8/5 متر)، آسمان ابري همراه با بارش شدید باران و رعد و برق، میزان بارش را در بندر چابهار بیش از 10 میلیمتر و وزش باد را نیز 10 متر بر ثانیه اعلام کرد.مطالعات ژئوفیزیک

مرکز اطلاعات توفان حاره ای دانشگاه هاوایی در آسیا ژئوفیزیک

مرکز اطلاعات توفان حاره ای دانشگاه هاوایی در ساعت 7 و 15 دقیقه روز ششم ژوئن توفان گونو را از درجه یک و با تندی 140 کیلومتر در ساعت گزارش کرده است. مطالعات ژئوفیزیک در روز هفـتم واچرخنـد اروپـایی نـسبت بـه روز قبـل تضعیف شد، هسته توفان نیز جهت جنـوب شـر قی-شـمال غربی به خود گرفت و با سرعت نصف النهاري هـشت متـر بر ثانیه وارد جنوب شرق ایران شد که بعد از عبور از روي سـواحل جنـوبی ایـران از جنـوب وارد کـشور شـد و طـی حرکت روي ناهمواري هـاي منـاطق هرمزگـان، سیـستان و بلوچستان و کرمان (جنوب رشته کوه هاي زاگرس) شـدت آن کاهش یافت و سپس محـو شـد .

جهت کسب اطلاعات بیشتر با آسیا ژئوفیزیک و ژئوتکنیکی تماس بگیرید.

اینستاگرام آسیا ژئوفیزیک