بررسی دوتفسیر از یک گسله در شمال تهران (پارت اول)

اختلاف ارتفاع ناگهانی در مرز سنگ و آبرفت در شمال تهران، مرزی است که بخش سنگی ائوسن را از سازند آبرفتی پلیوکواترنری و جوانتر در بخش کوهپایه و دشت جدا میکند. برخی از پژوهشگران این مرز را که با نام راندگی شمال تهران معرفی شده است، یک ساختار اصلی میدانند که مسئول برخاستگی ارتفاعات البرز در شمال تهران است. جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره بررسی دوتفسیر از یک گسله در شمال تهران با مطالعات ژئوفیزیک  و ژئوتکنیک در آسیا ژئوفیزیک تماس بگیرید.

بررسی دوتفسیر از یک گسله در شمال تهران

این مرز را نباید با گسله شمال تهران اشتباه گرفت؛ زیرا این واژه سازوکار متفاوتی را به غیر از راندگی دربرمی گیرد. این پژوهش به طور ویژه به بررسی مرز سنگ و آبرفت در شمال تهران میپردازد.

اگر این مرز شامل یک ساختار اصلی شود، پرسش مهم پویایی (فعالیت) آن از دیدگاه خطر زمین لرزه مطرح میشود.

جهت بررسی در ژئوتکنیک

جهت بررسی این موضوع، صفحه هاي گسلی و خط خش هاي مرتبط با آن در مرز سنگ و آبرفت بررسی شدند.

دو ویژگی از این صفحه هاي گسلی به دست آمد. ویژگی اول این است که مرز سنگ سینماتیک و آبرفت به یک روند مشخص گسلی وابسته نیست و از روندهاي مختلف گسلی شمال باختري، شمالی- جنوبی، خاوري- باختري و شمال خاوري تبعیت میکند.

مرز سنگ و آبرفت

در بسیاري از نقاط، مرز سنگ و آبرفت (راندگی شمال تهران) زیر پوشش ریزش هاي سنگی پنهان شده است که دسترسی به این مرز را ناممکن می کند. مرز ریزش هاي سنگی با آبرفتها گسلیده است و شواهد سینماتیک آنها با تنش عهد حاضر همخوان است.

این پدیده نشان میدهد دگرشکلی در شمال تهران در راستاي یک گسله مشخص متمرکز نیست و بیشتر به شکل نامتمرکز در پهنه وسیعی در شمال تهران کارسازي می کند.

ویژگی دوم

ویژگی دوم این است که راندگی شمال تهران یک ساختار اصلی نیست و درنتیجه، نمیتواند ژئوتکنیک تنها مسبب بالا راندن ارتفاعات سنگی در فرادیواره راندگی شمال تهران باشد.

مقدمه

چالنکو ( 1975 ) نخستین نقشه گسله هاي شمال تهران را تهیه کرد. بر اساس این نقشه، مجموعه اي ازگسله ها در شمال تهران، بخش کوهپایه آبرفتی را از ارتفاعات سنگی جدا میکند.

این مجموعه گسلی که با نام گسله شمال تهران، از لشگرك در خاور تهران تا باختر کن در نقشه نشان داده شد، براي نخستین بار به عنوان یک چشمه لرزه اي، بر خطر زمین لرزه در شمال تهران تأکید میکرد. از این نقطه به سوي باختر، گسله به صورت نامطمئن به نقشه در آمده است.

بر اساس تفسیر چالنکو

بر اساس تفسیر چالنکو، میان سنگ و آبرفت، مرز مشخصی وجود ندارد و الزاماً جداکننده و مرز سنگ و آبرفت در شمال تهران موجود نیست، بلکه بیشتر مرزي است سینماتیک ژئوتکنیک که شیب تند سازند سنگی را از بخش هموار کوهپایه و دشت جدا میکند.

آرایش این مجموعه گسلی بیانگرگسله هایی پرشیب با آرایش پله اي چپ بر است که سازوکار راستالغز چپ بر را پیشنهاد میکند.مطالعات ژئوفیزیک

سازمان زمین شناسی

نه سال بعد، در گزارش 56 سازمان زمین شناسی (بربریان و همکاران، 1364 ) مرز میان سنگ ژئوتکنیک و آبرفت با نام راندگی شمال تهران معرفی شد (شکل 1).

در این تفسیر جدید، قسمت هاي مختلف گسله شمال تهران را که چالنکو ( 1975 ) آن را با آرایش پله اي و ناپیوسته معرفی کرده بود، به یکدیگر وصل شد و درنهایت، خط پیوسته اي به نام راندگی شمال تهران با درازاي 75 کیلومتر از کرج تا لواسان به نقشه در آمد (شکل 2).

تفسیر جدید ژئوتکنیک مطالعات ژئوفیزیک

در این تفسیر جدید، طول بخشی از گسله شمال تهران (تفسیر چالنکو) که سازند هزاردره را از سازندهاي جوان تر جدا میکرد (به ویژه در جنوب ولنجک و اوین) با ادامه به سوي خاور نیاوران از سه کیلومتر به یازده کیلومتر رسید (عباسی و فربد، 2009 ). مطالعات ژئوفیزیک

ادامه این گسله را تا خاور یعنی نیکنام ده میدانند و طول آن در این صورت به ۴٠ کیلومتر میرسد. این گسله با نام نیاوران- لواسان نیز شناخته میشود سینماتیک (عباسی و شبانیان، 2021).

مرز سنگ و آبرفت ژئوتکنیک مطالعات ژئوفیزیک

راندگی شمال تهران (مرز سنگ و آبرفت) یا گسله شمال تهران؟ همان طورکه دیده میشود، در این موضوع با دو تفسیر متفاوت از یک پدیده روبه رو هستیم.

راندگی شمال تهران بنا بر تفسیر بربریان و همکاران (1364)، به طور ویژه مرز سنگ و آبرفت است که آن را گسله اي فشاري با شیب بسیار کم به سوي شمال (در برخی موارد نزدیک به افق) نمایندگی میکند.

پایه یافته میدانی در سه نقطه مطالعات ژئوفیزیک

بر پایه یافته میدانی در سه نقطه، راندگی شمال تهران یا مرز سنگ و آبرفت از سه روند متفاوت تشکیل شده است:

 1- رخنمون فرحزاد )روند شمال خاوري با شیب 70 تا 80 درجه به سوي شمال)؛ آسیا ژئوفیزیک

 2- باختر کن (روند خاوري- باختري با شیب 10 تا 45 درجه به سوي شمال)؛ آسیا ژئوفیزیک

 3- کاظم آباد (روند شمال باختري با شیب 30 درجه به سوي شمال). افزون بر این سه داده، در مقطع شاه آباد، یک رخنمون چهارم نیز معرفی شده که سازند هزاردره به صورت افقی روي سازند کرج رانده شده است.

ریتس و همکاران

ریتس و همکاران ( 2012 ) گسله شمال تهران را با طول 110 کیلومتر معرفی کردند که متشکل از روندهاي شمال خاوري- جنوب باختري و شمال باختري- جنوب خاوري است.

تفسیر چالنکو مطالعات ژئوفیزیک

در تفسیر چالنکو که با نظر ریتس و همکاران ( 2012 ) منافات دارد، این گسله، سینماتیک پرشیب و با سازوکار راستالغز چپ بر است. پرسشی که در این دو تفسیر ابهام ایجاد میکند، مطرح شدن دو سازوکار متفاوت براي یک روند گسلی است.

روند گسلی

آیا یک روند گسلی میتواند دو سازوکار متفاوت داشته باشد؟ به احتمال زیاد، آنچه به ابهام هاي بعدي درباره این گسله افزود، طرح موضوعی است که در گزارش بربریان و همکاران ( 1364) به آن اشاره میشود: A راندگی شمال تهران، همان گسله شمال تهران است.

لرزه شناسی

با هدف دیرینه لرزه شناسی به منظور اثبات فعالیت مجموعه گسله هاي شمال تهران، در بخش باختري گسله شمال تهران با روند شمال باختري- جنوب خاوري مطالعه اي صورت گرفت (ریتس و همکاران، 2012 ).

پژوهش به رویدادهای لرزه ای

این پژوهش به رویدادهای لرزه ای در نهشته هاي پلایستوسن پسین (سازند c) (ربین، 1955) دست یافت.

در شکل 1 محل این ترانشه نشان داده شده است. در این کار نیز سازوکار گسله شمال تهران از نوع فشاري با شیب کم (راندگی) معرفی شد.

در نقشه بربریان و ییتس ( 2016 )، اثري از راندگی شمال تهران دیده نمیشود و گسله شمال تهران با آرایش پله اي معرفی شده است (شکل 3).

در این نقشه خطوطی پیوسته به عنوان جداکننده سنگ و آبرفت نشان داده شده است که بیشتر یک مجموعه گسلی با سازوکار راستالغز چپ  بر را پیشنهاد میکند. مطالعات ژئوفیزیک

این تفسیر جدید، در تناقض با راندگی پیشنهادي ریتس و همکاران (2012)  است که به گسله شمال تهران نسبت میدهند.

اختلاف میان راندگی شمال تهران

در این پژوهش که اختلاف میان راندگی شمال تهران و گسله شمال تهران بررسی میشود، تمرکز کار روي مرز میان سنگ و آبرفت است.

در اینجا باید به این پرسش مهم یعنی چگونگی مرز سنگ و آبرفت پاسخ داد.

مرز سنگ و آبرفت

اگر مرز سنگ و آبرفت در شمال تهران گسلی است، پس یک گسله بنیادین در این مرز وجود دارد. در این صورت باید همه ساختارهاي مرتبط با این گسلش مؤید این نظر باشند و اگر پاسخ منفی است، یعنی روندهاي گسلی دیگري اثر گذار هستند.

در این حالت، مرز سنگ و آبرفت در واکنش به کوتاه شدگی شدگی در سراسر ایران نیز شواهدي از دگر شکلی نشان میدهد که فقط در مرز سنگ و آبرفت به  صورت تماس زمین ساختی (صفحه گسلی و خش لغز  مربوطه) بروز میکند.

سینماتیک راندگی شمال تهران

پرسش بعدي که تاکنون پاسخ مناسبی به آن داده نشده است، سینماتیک راندگی شمال تهران است. چنانچه راندگی شمال تهران یک گسله اصلی است، سازوکار آن چیست؟

و اگر راندگی شمال تهران یک گسله بنیادین باشد، ساختارهاي مرتبط با آن مانند پهنه گسلی و شکل گیري چین خوردگیها در فرادیواره آن باید منعکس  کننده جنبش هاي این گسله باشند.

جهت کسب اطلاعات بیشتر با آسیا ژئوفیزیک و ژئوتکنیکی تماس بگیرید.

اینستاگرام آسیا ژئوفیزیک